Motyw małżeństwa w literaturze

Małżeństwo w literaturze to jeden z najbardziej plastycznych motywów. Choć rzadko trafia na egzamin jako główne zagadnienie, stanowi niezastąpione narzędzie do konstruowania mocnych argumentów w najtrudniejszych tematach CKE.

Małżeństwo w literaturze - znaczenie

Motyw małżeństwa w literaturze jest niezwykle bogaty i różnorodny. Służy jako wskaźnik tego, co było ważne pod względem etycznym, ekonomicznym i obyczajowym w danej epoce. Analiza małżeństwa pozwala na stworzenie kompleksowej diagnozy społecznej i psychologicznej, co jest wysoko punktowane na maturze. Małżeństwo w literaturze ewoluowało przez dwa etapy:

1. idealizacja: małżeństwo jest spełnieniem miłości i celem życia - jeśli związek kończy się tragicznie, przyczyną są wady otoczenia, a nie sama instytucja małżeństwa,
2. demaskacja: małżeństwo jest krytykowane, staje się przede wszystkim transakcją ekonomiczną lub narzędziem do utrzymania statusu społecznego - przeszkoda leży wewnątrz instytucji - jest nią przymus majątkowy i klasowy.

Motyw małżeństwa w literaturze - przykłady

W maturalnej analizie ważne jest postrzeganie małżeństwa jako relacji z drugą osobą, która kształtuje człowieka, czyli powoduje u niego nabranie określonych cech, wpływa na jego zachowanie, postawę lub system wartości.

1. Funkcja pozytywna: relacja moralnie wspiera bohatera, prowadzi do pozytywnej przemiany i odkupienia (np. Kmicic).
2. Funkcja negatywna (destrukcyjna): relacja wywołuje upadek moralny, niszczy psychikę lub wymusza porzucenie wartości (np. Makbet, Wokulski).

Motyw małżeństwa - kanon lektur

Małżeństwo w literaturze służy jako dowód na siłę miłości, opresję ambicji lub dominację pieniądza.

Motyw małżeństwa w Potopie (Henryk Sienkiewicz)

Relacja Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny to przykład miłości, która napędza do pozytywnej przemiany i odkupienia moralnego.

1. Relacja (miłość idealistyczna): miłość Oleńki jest warunkowa. Najpierw odrzuca Kmicica z powodu jego zdrożnych czynów i zdrady. Małżeństwo jest obiecane dopiero, gdy Kmicic odkupi swoje winy i zmieni postawę.
2. Kształtowanie (efekt): małżeństwo staje się nagrodą. Kmicic, by zasłużyć na Oleńkę przechodzi przemianę, bierze udział w walce narodowej i odzyskuje honor. To ilustracja siły miłości i poświęcenia jako źródła nadziei oraz element budowania wspólnoty narodowej.

Motyw małżeństwa - Makbet (William Shakespeare)

Związek Makbeta i Lady Makbet to podręcznikowy przykład negatywnego wpływu. Lady Makbet celowo używa miłości i manipulacji, aby usunąć opór moralny męża, doprowadzając go do królobójstwa.

1. Relacja (zależność): małżeństwo przekształca się w sojusz ambicji, w którym Makbet staje się zależny od woli żony, by "udowodnić" swoją męskość.
2. Kształtowanie (efekt): wpływ Lady Makbet prowadzi do spiralnego upadku moralnego, zniszczenia psychiki i ostatecznej śmierci.

Motyw małżeństwa w Weselu (Stanisław Wyspiański)

Ślub inteligenta z chłopką to symboliczna próba zjednoczenia narodu i obalenia mitu społecznego.

1. Relacja (powierzchowność): małżeństwo obnaża brak autentycznej więzi między klasami. Inteligencja lekceważy chłopów, nie rozumie ich życia (np. Radczyni pyta o siew w listopadzie).
2. Kształtowanie (efekt): małżeństwo to symbol, który prowadzi do klęski narodowej i letargu. Jasiek traci Złoty Róg (ideę) na rzecz czapki z pawimi piórami (materializm/próżność).

Motyw małżeństwa w Lalce (Bolesław Prus)

Dążenie Stanisława Wokulskiego do małżeństwa z Izabelą Łęcką to klasyczny dowód na to, jak ekonomia dominuje nad uczuciem w epoce pozytywizmu.

1. Miłość (towar), relacja (transakcja): Wokulski, zaślepiony idealizmem, staje się emocjonalnie zależny od Łęckiej. Inwestuje majątek, by zyskać jej względy. Łęcka postrzega go jako przedmiot mający uratować jej zubożały status arystokratyczny.
2. Kształtowanie (efekt): ta destrukcyjna relacja zmusza Wokulskiego do porzucenia ideałów naukowych na rzecz materializmu. Rozczarowanie prowadzi do załamania psychicznego i próby samobójczej.

Motyw małżeństwa - Chłopi (Władysław Reymont)

W naturalistycznym świecie Lipiec małżeństwo jest ściśle powiązane z ziemią i władzą patriarchalną. Maciej Boryna, poślubiając Jagnę, robi to nie tylko z namiętności, ale by zabezpieczyć swój majątek i utrzymać pozycję.

1. Relacja (opresja): małżeństwo jest transakcją majątkową, która prowadzi do konfliktu rodzinnego (Maciej vs. Antek) i wymienia młodość Jagny na majątek.
2. Kształtowanie (efekt): Jagna, niepotrafiąca podporządkować się regułom majątkowym i społecznym narzuconym przez to małżeństwo, zostaje ostatecznie wykluczona.

Motyw małżeństwa - Żona modna (Ignacy Krasicki)

Satyra z epoki oświecenia ośmiesza wady szlachty, w tym małżeństwo oparte wyłącznie na kalkulacji materialnej. Pan Piotr poślubia modną (czyli ulegającą francuskim wpływom) i rozrzutną szlachciankę dla jej pokaźnego posagu.

1. Relacja (nierozsądna): związek jest wynikiem kontraktu, w którym majątek jest ceną za prawo do bycia żoną i posiadania wpływów w domu. Żona natychmiast narzuca mężowi obce obyczaje (francuskie jedzenie, przemeblowania).
2. Kształtowanie (efekt): postawa żony prowadzi pana Piotra do ruiny materialnej i upokorzenia. Krasicki wykorzystuje satyrę do ośmieszenia wad społecznych i braku rozsądku w życiu prywatnym i majątkowym.

Jak wykorzystać motyw małżeństwa na rozprawce?

Zgodnie z trendami egzaminacyjnymi, celem nie jest opisanie związku, lecz udowodnienie, w jaki sposób ta relacja kształtuje, zmienia lub niszczy bohatera.

Koncentracja na procesie zmiany

Analitycy CKE jasno wskazują: nie warto opisywać tylko miłości lub cierpienia, lecz udowodnić, jak relacja wpłynęła na zmianę postawy, zachowania lub systemu wartości bohatera.

Przykład (Wokulski): niewystarczające jest stwierdzenie, że Wokulski cierpiał. Lepiej pokazać, że relacja z Łęcką (idealistyczna zależność) kształtuje go negatywnie, zmuszając do porzucenia nauki i idei pozytywistycznych.

Wprowadzanie kontekstów

Małżeństwo to doskonały motyw do wprowadzenia kontekstów:

1. etycznego / psychologicznego: analizując "Makbeta", dobrze przedstawić związek jako sojusz zła i studium destrukcyjnego wpływu manipulacji na psychikę.
2. historycznego / ideologicznego: analizując "Wesele" lub "Potop", można wskazać małżeństwo jako element budowania lub demaskowania wspólnoty narodowej,
3. społecznego / ekonomicznego: analizując "Lalkę", warto omówić małżeństwo jako walkę z barierami klasowymi i ilustrację dominacji kapitału.

Wprowadzenie co najmniej dwóch kontekstów otwiera drogę do osiągnięcia najwyższych wyników punktowych.

Motyw małżeństwa na maturze

Małżeństwo, jako podstawa jednostka, jest nierozerwalnie związane z motywem rodziny i domu rodzinnego, który był odrębnym tematem na maturze w roku 2023. Warto zatem rozważać ten motyw jako gotowy argument na rozprawkę.

1. Potop, małżeństwo odkupieńcze wywołuje pozytywną zmianę charakteru (Kmicic), odkupienie i służbę ojczyźnie, co pasuje do tematów poświęcenia, przemiany i źródła nadziei w trudnych czasach.
2. Makbet, małżeństwo toksyczne prowadzi do moralnego upadku, zbrodni i szaleństwa. To idealny argument do tematów o buncie i jego konsekwencjach oraz o wpływie relacji na moralność.
3. Wesele, małżeństwo klasowe pełniące funkcję symboliczną, którego konsekwencją jest marazm, klęska i brak zjednoczenia to argument do tematów o relacjach międzypokoleniowych i elementów fantastycznych w utworze.
4. Lalka, małżeństwo kalkulacyjne, które skutkuje destrukcją emocjonalną, zmianą wartości i izolacją (pod presją majątku) to dowód do tematów o wpływie otoczenia społecznego oraz błędnej ocenie sytuacji.
5. Chłopi, małżeństwo ekonomiczne doprowadzające do ostracyzmu i wykluczenia Jagny to mocny argument do tematów o konflikcie jednostki ze zbiorowością oraz wpływie rodziny i norm społecznych.
6. Żona modna, małżeństwo nierozsądne, którego efektem jest ruina materialna i upokorzenie. Jest to doskonały argument do tematów o wpływie obyczajów na człowieka i konsekwencjach złego wyboru.